Historia naszej miejscowści
BRZEZNA

W pradziejach

Dzięki sprzyjającym warunkom naturalnym jakie miała Kotlina Sądecka, ziemia ta odegrała ważną rolę w dziejach osadnictwa starożytnego i wczesnośredniowiecznego. Dolinami rzek Dunajca i Popradu wiodły stare szlaki handlowe, którymi wędrowali kupcy z imperium Rzymskiego nad Bałtyk. Przybywali tu aby wymienić swoje towary na cenny bursztyn zwany złotem Północy.
O pobycie kupców na tych terenach świadczą znaleziska monet rzymskich z III, IV i V wieku.
Jedną z najcenniejszych jest moneta znaleziona w Gostwicy przy kopaniu studni, zaadaptowana przez naszych przodków do pełnienia funkcji ozdoby przez przytwierdzenie uszka i wywiercenie otworu.
Jest to złota moneta rzymska z 275r.n.e. z podobizną cesarza rzymskiego Tacyta. Ten cenny zabytek znajduje się w Muzeum Okręgowym w Nowym Sączu.
O pobycie człowieka na tych terenach świadczą również inne przedmioty znalezione i zbadane przez archeologów, pochodzące z sąsiednich miejscowości.


W początkach państwa polskiego

Mijały wieki, na ziemiach gdzie później powstało państwo polskie, ludzie zaczeli budować grody. Powstają one także na Sądecczyźnie i to niedaleko Brzeznej. Ślady grodów archeolodzy odkryli w takich miejscowościach jak: Naszacowice, Chełmiec, Podegrodzie, Biegonice. Największą osadą Sądecczyzny w okresie epoki plemiennej był gród w Naszacowicach. W czasach pierwszych władców Polski z tej dynastii - Mieszka I i Bolesława Chrobrego powstają na Ziemi Sądeckiej kolejne grody, w których już wtedy musiał urzędować pan grodowy zwany później kasztelanem.
To on w imieniu władcy rządził powierzonym mu grodem i okolicznymi wsiami ściągając od ludności daniny dla władcy. Gdzie jednak był ten gród kasztelański? Według niektórych archeologów i historyków tym centralnym ośrodkiem był gród w Podegrodziu na tzw. Grobli gdzie odkryto ślady grodziska. Pod grodami jak wiemy powstawała osada zwana podgrodziem. stąd dzisiejsza nazwa Podegrodzie. Tak powstała hipoteza że pierwszy Sącz był w Podegrodziu. Według innych badaczy pierwszą siedzibą kasztelana Sądeckiego był gród na Winnej Górze w Biegonicach.
W XIII w. rolę centralnego ośrodka Sądecczyzny przejął Stary Sącz. W 1257 r. książe krakowski Bolesław Wstydliwy do którego należała Małopolska, a więc i Sądecczyzna, przekazał swojej żonie Kindze na własność Ziemię Sądecką co miało być wynagrodzeniem za olbrzymi posag, jako Kinga będąca córką króla węgierskiego wniosła zostając żoną polskiego księcia. Bogactwa te Bolesław Wstydliwy przeznaczył na odbudowę zniszczeń jakie w księstwie krakowskim i sandomierskim spowodowały najazdy Tatarów. Po śmierci męża Kinga postanowiła założyć w Starym Sączu klasztor i zapisać mu swoje posiadłości na Sądecczyźnie.


W dokumentach historycznych

W taki oto sposób dochodzimy do pierwszego dokumentu pisanego, w którym pojawiła się nazwa wsi Brzezna. Otóż 6 lipca 1280 r. Kinga wydała w Starym Sączu dokument - akt fundacyjny klasztoru Klarysek, w którym poswiadcza nadanie klasztorowi miasta Sącza i 28 wsi. W tymże wykazie 28 wsi występuje miejscowość Brzezna oraz inne okoliczne. Tak więc od roku 1280 możemy liczyc historię Brzeznej zdając sobie sprawę że osada musiała istnieć już wcześniej skoro w 1280 r. wymienia ją dokument historyczny. Następne dokumenty potwierdzające istnienie Brzeznej pochodza z roku 1283 i 1292 i poświadczają jej przynależność do dóbr Klarysek.
We wsiach klasztornych główną rolę odgrywają sołtysi przy czym sołectwo wiążące się lepszym uposażeniem w ziemię można było otrzymać w drodze nadania lub kupna. Dla przykładu w źródłach historycznych występuje niejaki Ciesz z Chochorowic, który w latach 1292-1300 był sołtysem w Gostwicy. Zabiegi Klarysek o rozwój osadnictwa i pozyskiwanie nowych wsi lub ich części napotykały na podobne działania gospodarcze ze strony rycerstwa. Dobrze widać to właśnie na przykładzie Brzeznej, która przypuszczalnie już w 1280 r., nie należała w całości do klasztoru: była podzielona pomiędzy Klaryski a rycerza marcina syna Unisława, który posiadał również wieś Chomranice. Brzezna i Gostwica w końcu XIII i XIV w. definitywnie odpadły od dóbr klasztornych. Latyfundium Klarysek powiększyło się natomiast o inne wsie: np. Długołękę i Olszanę. Już w 1316 r jako właściciel Brzeznej występuje w dokumentach wspomniany Marcin z Brzeznej oraz jego synowie: Mikołaj i Pełka. W 1357 r. jako dziedzic Brzeznej występuje Unisław z Brzeznej, natomiast w XV w. władają Brzezną Gryfici z Bobowej. W drugiej połowie XV w. włada nia Mikołaj Gedko z Bobowej.
W XVI w. zmieniaja sie stosunki gospodarcze na wsi polskiej. Tworzą się folwarki które tworzą bogaci mieszczanie z Nowego Sącza jak np. kupiec i rajca nowosądecki Bartłomiej Rabrocki. Kupował on lub brał w dzierżawę część albo i całe wsie w okolicy Nowego Sącza. I tak w końcu XVI w. za 8 tys. zł kupił od poprzednich właścicieli cztery folwarki w: Brzeznej, Woli, Wysokim, i Podrzeczu.
Przejdźmy teraz do XVII wiecznych epizodów z dziejów Brzeznej. Jak wiemy były to czasy wojen Rzeczypospolitej z Rosją, Szwecją i Turcją, ale również doniosłe przemiany społeczne i religijne - czasy reformacji... ... na Sądecczyźnie było dość dużo ośrodków arianizmu. Arianami byli również Sebastian Bobowski i Jan Bobowski do których w 1629 r. należała Brzezna.
Kiedy w 1655 r. rozpoczął sie potop szwedzki część arian sprzyjała protestanckiej Szwecji lub była o to posądzana. Szwedzi szybko zajeli Rzeczypospolita, doszli również do Nowego Sącza. Po oswobodzeniu Polski zdarzały sie napady i pogromy szlachty ariańskiej. 15 grudnia 1655 r. w dwa dni po wyparciu Szwedów z Nowgo Sącza oddział żołnierzy polskich napadł na dwór Samuela Sternackiego z Brzeznej - arianina który w tym czasie władał Brzezną. Sterniacki ostrzeżony wcześniej ucieka z dworu do lasu jednak zostaje tam zchwytany i zabity, a dwór ulega grabieży i zdemolowaniu.
Wiek XVIII przynosi nie najlepsze czasy dla Polski. Rzeczpospolita chyli sie ku upadkowi, popada w zabory. Sądecczyzna dostaje się pod władzę Austrii . W 1781 roku dekretem cesarskim następuje kasata zakonu klarysek w Starym Sączu.
Wprawdzie później klasztor wrócił do istnienia, lecz nie odzyskał juz swoich dóbr. Nie ustaja jednak związki gospodarcze Brzeznej i sąsiednich miejscowości ze Starym Sączem. Jak wiemy Stary Sącz jest położony na przeciwko Brzeznej po drugiej stronie Dunajca.
Ludność Brzeznej udając się np. na jarmark, przeprawiała się przez Dunajec. stąd rejon nad Dunajcem nazwano Przedmieściem. Natomiast w starym Sączu przez wiele wieków ulicę wychodzącą z rynku ku Kościołowi Św. Krzyża nazywano Brzezińską, gdyz wiodła w kierunku Brzeznej. Dopiero w 1905 roku rada miejska Starego Sącza porządkując sprawę nazewnictwa zmieniła jej nazwę na ul. Kościuszki.
Śledząc historie klęsk jakie nawiedzało miasto znajdujemy informację o wielkim pożarze Starego Sącza w dniu 2 X 1866r. Wtedy to na starosądeckim wygonie ciągnącym sie w stronę Brzeznej pastwą pożaru padły 52 stodoły.
Na przełomie XiX i XX w. Brzezna przechodzi do rąk Stadnickich z Nawojowej - jednej z najbogatszych rodzin ziemiańskich w Małopolsce.
Pod koniec XIX w. hrabia Stadnicki wybudował w Brzeznej browar na terenie dzisiejszego instytutu. Był to duży budynek jak na ówczesne czasy. Kiedy władze austriackie wydały zakaz produkcji alkoholu browar rozebrano... ... opieke nad dworem w Brzeznej sprawowała córka Stadnickiego Helena, która wyszła za mąż za Antoniego Majkowskiego pochodzącego z Poznania. Do dworu należało ok. 120 ha. gruntu. Pracowała na nim ludność z Brzeznej, a także przyjezdni fornale. Na terenie majątku oprócz dworku były duże zabudowania gospodarcze i murowany czworak dla służby dworskiej.
Początek XX wieku przynosi nadzieje Polaków na odzyskanie niepodległości. Polacy tworzą organizację o charakterze wojskowym. Również w okolicach Podegrodzia i Brzeznej w 1910-1911 r. tworzą się oddziały drużyn Bartoszowych, z których później wielu chłopów znalazło się w Legionach Piłsudskiego. Po I wojnie światowej Sądecczyzna wraca do odrodzonego państwa polskiego.
II wojna światowa przynosi nowe tragedie i zniszczenia które nie omineły też Brzeznej. Wiele osób dostało się do Oświęcimia, ok 18 dziewcząt i 20 chłopców zostało wywiezionych na roboty do Niemiec. Na terenie Brzeznej i okolic działały w konspiracji placówki Batalionów Chłopskich i Armii Krajowej. W 1945 r. kiedy front radziecki zbliżał się do Nowego Sącza w dniach 19-20 stycznia doszło do walk na terenie Brzeznej. Ludność z dobytkiem uciekała na Litacz, gdyż dolna część wsi zajęta była przez ścierające się ze sobą oddziały Niemców i Rosjan. Po walkach Niemcy zebrali swych zabitych żołnierzy i pochowali najprawdopodobniej w wiklinie nad Dunajcem. Żołnierzy radzieckich pochowano na tzw. Słupcu a po wojnie ekshumowano i przewieziono na cmentarz w Nowym Sączu.
Po II wojnie światowej i zmianie ustroju nastąpił upadek dworu w Brzeznej. W 1946 r. ziemię należącą do dworu rozparcelowano pomiędzy niektórych mieszkańców. Pozostałe z parcelacji grunty weszły w skład PGR Aleksandrówka. W 1953 r. z gruntów tych utworzono Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa.
Zgodnie z podziałem administracyjnym Brzezna była gromadą w powiecie nowosądeckim i województwie krakowskim. Do gromady Brzezna należały wsie: Brzezna, Chochorowice, Długołęka, Świerkla, Gostwica, Podrzecze, 1 stycznia 1973 r. po zmianach administracyjnych Brzezna jako wieś została przyłączona do Gminy Podegrodzie.